وقتی گروهی از مردم در نظام و سیستمی تحت فشار و محدودیت هستند، باید به رفتار آن گروه در خارج از حوزه فشار توجه کرد تا ماهیت درونی‌شان مشخص شود. زنان در جمهوری اسلامی، به طور کلی و به صرف زن بودن، تحت ستم هستند. از نوع پوشش، که مجبورند حجاب اسلامی داشته باشند، و هر چقدر مفهوم حجاب را فروکاسته باشند باز هم به عنوان عاملی محدودکننده و تحقیرکننده در جامعه ایرانی شناخته می‌شود، تا به قوانین ارث و حضانت و شهادت در دادگاه و صدها قانون و تبصره بزرگ و کوچک که زنان را به عنوان جنس دوم و گاه سوم و چهارم بازتعریف می‌کند.
در جمهوری اسلامی زنان می‌توانند پیشرفت کنند، اما سقف پروازشان محدود است. آنچه در دنیا «سقف شیشه‌ای» خوانده می‌شود، در جمهوری اسلامی ایران سقفی بتونی و خیلی پایین‌تر از بسیاری از کشورهای دیگرِ دنیاست. زنان ایرانی در سال‌های اخیر سلطه جمهوری اسلامی هر چند امکان پرش بیشتری نسبت به سابق دارند، برای اوج گرفتن معمولا چاره‌ای جز مهاجرت ندارند. اگر بخواهند به مرزهای بالاتری برسند، باید به سرزمین‌هایی بروند که امکان بالاتر پریدن برای‌شان مهیاست. اما چقدر امکان مهاجرت و بالابردن سقف این پرواز وجود دارد، معلوم نیست.
نخستین زنان مهاجر ایرانی تمام تلاش خود را برای دوام و بقا در خارج ایران و اثبات خودشان کردند، اما اکنون پس از ۴۱ سال دیگر فقط اثبات خود مطرح نیست؛ حالا باید به سکوهای بالا پرش کرد و این پرش هر روز در جایی نمود و بروز پیدا می‌کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در علوم تجربی، ریاضیات، ورزش، بازیگری و هر عرصه دیگری، چند چهره برجسته پیش چشم می‌آید؛ چهره زنانی که به دلیل کارهایی که در خارج از ایران انجام داده‌اند، جوایز بزرگ بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند. در زمینه کارگردانی و سینما، نسل تازه و پرشوری از راه رسیده است که هر روز شگفتی تازه‌ای می‌آفریند.
روز ۱۳ بهمن‌ماه ۱۳۹۸، در مراسم اهدای جوایز بَفتا، آکادمی هنرهای فیلم و تلویزیون بریتانیا، که شامگاه یکشنبه در لندن برگزار شد، خانم مریم مهاجر به عنوان انیماتور بریتانیایی روی صحنه رفت و جایزه بهترین انیمیشن کوتاه هفتاد و سومین دوره جوایز بفتا را، برای انیمیشن «پدربزرگ عاشق‌پیشه» از آن خود کرد. او این جایزه را تقدیم کرد به مردم ایران کرد و گفت: «مردمی که سزاوار بهتر از این هستند.» مریم مهاجر دو سال بیشتر نداشت که جمهوری اسلامی در ایران مستقر شد. او در دانشگاه آزاد نقاشی خواند و ۲۰ سال پیش به انگلستان آمده است و در رشته انیمیشن درسش را ادامه داد. اکنون انیمیشن کوتاه او، برنده جایزه معتبر جهانی شده است.
مریم مهاجر - Adrian DENNIS / AFP
چند سال که به عقب برگردیم، سال ۲۰۰۰، سالی‌ست که مرجان ابراهیمی، که در ایران و جهان با نام مرجان ساتراپی شناخته می‌شود، با انتشار کتاب مصور «پرسپولیس» نام زنان ایرانی هنرمند را بازتابی تازه در جهان دارد. مرجان ساتراپی جزو اولین زنان ایرانی بود که در خارج از ایران برای انتشار کتاب پرسپولیس مشهور شد و بعد انیمیشنی از روی کتاب ساخت، که نامش را به عنوان فیلمساز هم سر زبان‌ها انداخت. این فیلم در سال ۲۰۰۷ و شصتمین جشنواره کن، برنده جایزه ویژه هیئت داوران شد و در شصت و پنجمین جایزه گلدن گلوب و هشتادمین جایزه اسکار نامزد نیز جایزه بهترین فیلم انیمیشن را از آن خود کرد. فروش فوق‌العاده فیلم بالغ بر ۲۲ میلیون دلار بود. هر چند مرجان ساتراپی سال ۱۳۴۷ و در دوران پهلوی به دنیا آمده بود، نوجوانی‌اش را زیر آتش جنگ و حجاب اجباری گذرانده بود که دست‌مایه فیلم پرسپولیس قرار گرفت.
مرجان ساتراپی - TIZIANA FABI / AFP
آناهیتا قزوینی‌زاده ،نمونه شاخص دیگری‌ست که در تهران، و پس از پایان جنگ ایران و عراق به دنیا آمد. او یازده سال پیش در دانشگاه هنر تهران با رتبه یک پذیرفته شد و هم‌زمان در کلاس‌های خصوصی عباس کیارستمی شرکت کرد. آناهیتا برای ادامه تحصیل به مدرسه مؤسسه هنر شیکاگو رفت و در آمریکا شکوفا شد. او موفق شد خیلی زود، در سال ۲۰۱۳، جایزه نخست سینه فونداسیون را از جشنواره فیلم کن برای فیلم سوزن به دست آورد و در حالی که هنوز سی سالش نشده بود به عنوان فیلمساز جوان در جهان شناخته شد. در ۲۰۱۷، او نخستین فیلم بلندش به نام «آن‌ها» را ساخت که برای اکران در بخش نمایش‌های ویژه هفتادمین جشنواره فیلم کن انتخاب شد.
CHARLY TRIBALLEAU / AFP- آناهیتا قزوینی‌زاده
این‌ها نسل اول مهاجران هستند، اما نسل دوم مهاجران ایرانی هم دارد به بار و بر می‌نشیند. آنا لیلی امیرپور که در ۱۹۹۷ در انگلستان از پدر و مادری ایرانی به دنیا آمد، و در کودکی همراه خانواده به آمریکا مهاجرت کرد، یکی از آنان است. او در ۲۰۱۴ با فیلم «دختری در شب تنها به خانه می‌رود» هم از نظر هنری درخشید و هم بیش از نیم میلیون دلار فروش رسمی کرد. فیلم او را اولین فیلم به زبان فارسی در ژانر وحشت می‌دانند و برخی از او به عنوان تارانتینوی بعدی یاد می‌کنند. فیلم دوم امیرپور باز در ژانر وحشت و درباره گروهی آدمخوار است، به نام «گروه بد.» این فیلم هم در جشنواره ونیز مورد توجه قرار گرفت. آنا اکنون فیلم دیگری در دست ساخت دارد به نام «ماه خون.»
آنا لیلی امیرپور - WUTI Event/AFP
از دیگر کارگردانان شناخته‌شده و جوان نسل دومی، می‌توان به رایکا زهتابچی، که اسکار ۲۰۱۹ بهترین فیلم مستند کوتاه را با ملیسا برتون برای فیلم «پریود، ختم کلام» دریافت کرد، نام برد. او اولین کارگردان ایرانی است که این جایزه را می‌گیرد. زهتابچی، که متولد ۱۹۹۴ است، درست در آستانه مهاجرت خانواده‌اش به آمریکا در آنجا به دنیا آمده است. در ۲۲ سالگی «مادران»، نخستین فیلم خود را ساخت ، که اتفاقا به زبان فارسی هم هست. داستان درباره قانون قصاص است و مادری را روایت می‌کند که قاتل فرزند خود را می‌بخشد. رایکا این‌بار به هند رفت و مستند: «پریود، ختم کلام » را ساخت. او هنگام دریافت جایزه‌اش روی صحنه در حالی که اشک می‌ریخت، اشکی که معلوم نیست از سرشوق است یا حسرت، گفت : «گریه‌ام برای پریود نیست، برای این است که باورم نمی‌شود فیلمی درباره عادت ماهانه جایزه اسکار گرفته باشد.». خانم زهتابچی اکنون پروژه دیگری را دست دارد که به تجارب تلخ و شیرین مهاجرت خانواده‌اش در دهه ۹۰ میلادی، دهه ۷۰ خورشیدی، از ایران به آمریکا می‌پردازد.
رایکا زهتابچی - Jon Kopaloff/ AFP
سینمای ایران در این سال‌ها آن‌چنان تحت نفوذ مافیای قدرت قرار گرفته است که زنان خارج از این سینمای مافیایی به سختی می‌توانند به مدارج بالایی برسند. اکنون اکثر زنان چاره‌ای جز این ندارند تا برای شکوفا شدن استعدادهای درونی‌شان در هر زمینه، علمی، هنری، ورزشی یا حتی سیاسی و رسانه‌ای، یا باید راهی زندان شوند یا به خارج از ایران مهاجرت کنند. متاسفانه بیشتر آنان توان مالی مهاجرت را ندارند و هرگز بلندتر از سقفی که جمهوری اسلامی برای‌شان تعیین کرده است، پرواز نخواهند کرد.
